Bu konu iki başlık altında incelenebilir:
1- Diyabeti (şeker hastalığı) olan hastada hâmilelik oluşması;
2- Hâmileliğin ortaya çıkardığı diyabet (gizli şeker).
Diyabet Nedir?
Kan şekerini düzenleyen “insülin” adlı hormonun, salgılanmasında ya da tesirinde yetersizlik sonucu ortaya çıkan, yiyeceklerle alınan karbonhidrat, yağ ve protein kullanımındaki bozukluk ve kanda şeker yükselmesi ile seyreden müzmin bir hastalıktır. Diyabeti olan kişilerde; kalp-damar hastalıkları, böbrek, göz ve nörolojik hastalıkların gelişme riski de artar.
Anne rahmindeki bebek, anne kanındaki şekeri (glukozu) kullanır. İlk üç ayda anne adaylarında, hâmilelik bulantı ve kusmaları olduğundan, anne çok iyi beslenemez. Bu dönemde hâmilelik hormonları da henüz yüksek düzeye ulaşmamıştır. Bu sebeplerden annenin kan şekerinde artış da gözlenmez. Ancak 20. haftadan sonra artan bazı hâmilelik hormonları (insülin karşıtı hormonlar) ve anne beslenmesinin normale dönmesi ile annede insülin ihtiyacı artar. Gıdalarla alınan glukoz, yeterli insülin olmayınca kanda yükselmeye başlar.
Kanda yükselen şeker seviyeleri, anne ve bebek için büyük bir risk oluşturur. Annede yüksek olan kan şekeri, bebeğe geçerek onun da kan şekerini yükseltir. Bu durum, bebekte birtakım kimyasal olayları tetikleyerek sonuçta bebeğin normalden iri olmasına sebep olur. İri bebek (4.000-4.500 gramın üzerinde olan bebekler) doğum kanalından geçerken yaralanmaya mâruz kalır.
Erken doğum ve buna bağlı sarılık, ölü doğum (% 3-12), yeni doğanın kanında şeker ve kalsiyum düşüklüğü, anne karnında bebeğin akciğer gelişiminin olumsuz etkilenmesi ve buna bağlı ciddî solunum sıkıntısı görülmektedir. Bebeğin kalp, böbrek, sinir sistemine ait gelişim anomalileri ile doğma ihtimali de % 5-10’dur.
Diyabetin Anneye Yönelik Olumsuz Tesirleri
Bunlar:
-Bebeğin etrafındaki sıvının artması,
-Annede gebelik zehirlenmesi ortaya çıkması (4 kat artmıştır),
-Sık sık enfeksiyon gelişmesi,
-İri bebek sebebiyle sezaryen sıklığında artış,
-Doğum sonrası artmış kanama riskidir.
İnsülin bulunmadan önce diyabetik annenin hâmile olması nadirdi ve % 65 bebek , % 30 anne ölümü ile sonuçlanmaktaydı. Günümüzde ise, takip ve tedavi yöntemlerinin ilerlemesiyle bu oranlar da % 2-3’lere düşmüştür. Yani diyabeti olan hanımlar da bebek sahibi olabilirler, ancak hâmilelik öncesinde yapılması gereken bazı şeyler vardır:
-Diyabete bağlı oluşan damar, göz, böbrek hastalıkları araştırılmalıdır. Bu organlarla ilgili rahatsızlıklar hâmileliği de riske sokar.
-Kan şekeri takip edilip mutlaka kontrol altına alınmalıdır.
-Anne ve baba, hastalık hakkında bilinçlendirilir. (Âile eğitimi)
-Bebekte oluşabilecek sinir sistemi ile ilgili bozuklukları önlemek için, anneye en az 3 ay önceden yüksek doz folik asit başlanır.
-Anne karnında bebeğin gelişimi ve iyilik hâli sıklıkla izlenir.
-Yedinci aydan sonra, anne de bebeğin hareketlerini kontrol etmelidir.
-Haftada bir kez yapılan kontroller 32. haftadan sonra haftada ikiye çıkarılır. Bebeğin akciğer gelişimini değerlendirmek için annenin karnından su alınabilir.
Diyabet Hastalarında Doğum Normal Olabilir mi?
Hâmileliği boyunca iyi takip edilen, kan şekeri kontrol altında tutulan, bebeğin büyümesi ve gelişimi normal olan hastalar; normal doğuma alınırken, kan şekeri kontrol edilemeyen ve bebeği iri olan hastalar ise sezaryen ile doğuma alınırlar.
Hâmileliğin Ortaya Çıkardığı Diyabet ya da Gizli Şeker
Hâmilelikten önce belirti vermeyip, hâmilelik sırasında ortaya çıkan ve bazı tetkiklerle teşhis edilebilen bir durumdur. Doğumla birlikte kan şekeri normale dönse de, takip eden yıllarda annede şeker hastalığı yerleşme ihtimali yüksek (%30) olduğundan, bu hastaların doğumdan sonra takibi oldukça önemlidir.
Gizli Şekerin Hâmilelikte Tespiti Nasıl Yapılır?
Tüm anne adaylarında, hâmileliğin 24-28. haftalarında yapılan bir tarama testi ile gizli şekerin varlığı araştırılır.
Hastaya belli bir miktar şekerli su içirilerek, bir saat sonra kan şeker düzeyine bakılır. Belli seviyenin üstü, “risk grubu” olarak kabul edilir. Risk grubuna ikinci bir şeker yükleme testi yapılarak, anne adaylarında diyabet olup olmadığı tespit edilir.
Risk grubunda olduğu hâlde ikinci test sonuçları normal çıkanların, yakın takibe alınarak fazla kilo alımı engellenmelidir. Zira kilo artışıyla birlikte, bu anne adaylarında şeker hastalığı ortaya çıkabilir.
Kimlerde, Hâmilelik Sırasında Diyabet Ortaya Çıkabilir?
-Hâmileliğinde aşırı kilo alanlar,
-Mevcut kilosu normalin % 30 üzerinde olanlar,
-Yüksek tansiyonu olanlar,
-Çoğul gebeliği olanlar,
-Sık enfeksiyon geçirenler,
-İdrarında şeker tespit edilenler,
-Daha önceki hâmileliğinde diyabet tespit edilenler,
-Âilesinde diyabet problemi olanlar,
-Daha önce sakat, iri, ölü bebek doğumu olanlar.
Bu hastalar, risk grubunda olduklarından ilk muâyenede şeker hastalığı açısından gerekli tetkikleri yapılmalıdır.
Hâmilelikte diyabet teşhisi alan hastaları, kadın doğum uzmanı ve endokrinoloji uzmanı birlikte sık aralıklarla takip etmelidir. Kan şekeri yükseldiği ândan itibaren bebeğin ve annenin üzerinde olumsuz etkilerini göstermeye başlayacaktır. (Şeker hastalığının yukarıda bahsettiğimiz etkileri; annede yüksek tansiyon, bebeği çevreleyen sıvıda artış, sezaryenle doğum riski, iri bebek v.s.)
Takip edilmeyen hastalar, normale göre iki kat daha fazla problemli bebeğe sahip olmaktadırlar.
Takipte Neler Yapılır?
Kan şekeri, öncelikle diyetle düzenlenmeye çalışılır. Basit şekerlerden uzak, düşük kalorili diyet başlanır. Yürüyüş tarzında, hafif egzersiz tavsiye edilir. Doğuma kadar belli aralıklarla açlık ve tokluk kan şekeri seviyelerine bakılır. Kontrol edilemeyen kan şekeri olanlara insülin başlanır. Tatlandırıcılar, plasentadan bebeğe geçebileceği için tavsiye edilmezler. Kan şekeri normal sınırlarda tutulan hastalar, doğuma kadar güvenli bir şekilde takip edilebilirler.
Dr. Betül Nefise İnal
1- Diyabeti (şeker hastalığı) olan hastada hâmilelik oluşması;
2- Hâmileliğin ortaya çıkardığı diyabet (gizli şeker).
Diyabet Nedir?
Kan şekerini düzenleyen “insülin” adlı hormonun, salgılanmasında ya da tesirinde yetersizlik sonucu ortaya çıkan, yiyeceklerle alınan karbonhidrat, yağ ve protein kullanımındaki bozukluk ve kanda şeker yükselmesi ile seyreden müzmin bir hastalıktır. Diyabeti olan kişilerde; kalp-damar hastalıkları, böbrek, göz ve nörolojik hastalıkların gelişme riski de artar.
Anne rahmindeki bebek, anne kanındaki şekeri (glukozu) kullanır. İlk üç ayda anne adaylarında, hâmilelik bulantı ve kusmaları olduğundan, anne çok iyi beslenemez. Bu dönemde hâmilelik hormonları da henüz yüksek düzeye ulaşmamıştır. Bu sebeplerden annenin kan şekerinde artış da gözlenmez. Ancak 20. haftadan sonra artan bazı hâmilelik hormonları (insülin karşıtı hormonlar) ve anne beslenmesinin normale dönmesi ile annede insülin ihtiyacı artar. Gıdalarla alınan glukoz, yeterli insülin olmayınca kanda yükselmeye başlar.
Kanda yükselen şeker seviyeleri, anne ve bebek için büyük bir risk oluşturur. Annede yüksek olan kan şekeri, bebeğe geçerek onun da kan şekerini yükseltir. Bu durum, bebekte birtakım kimyasal olayları tetikleyerek sonuçta bebeğin normalden iri olmasına sebep olur. İri bebek (4.000-4.500 gramın üzerinde olan bebekler) doğum kanalından geçerken yaralanmaya mâruz kalır.
Erken doğum ve buna bağlı sarılık, ölü doğum (% 3-12), yeni doğanın kanında şeker ve kalsiyum düşüklüğü, anne karnında bebeğin akciğer gelişiminin olumsuz etkilenmesi ve buna bağlı ciddî solunum sıkıntısı görülmektedir. Bebeğin kalp, böbrek, sinir sistemine ait gelişim anomalileri ile doğma ihtimali de % 5-10’dur.
Diyabetin Anneye Yönelik Olumsuz Tesirleri
Bunlar:
-Bebeğin etrafındaki sıvının artması,
-Annede gebelik zehirlenmesi ortaya çıkması (4 kat artmıştır),
-Sık sık enfeksiyon gelişmesi,
-İri bebek sebebiyle sezaryen sıklığında artış,
-Doğum sonrası artmış kanama riskidir.
İnsülin bulunmadan önce diyabetik annenin hâmile olması nadirdi ve % 65 bebek , % 30 anne ölümü ile sonuçlanmaktaydı. Günümüzde ise, takip ve tedavi yöntemlerinin ilerlemesiyle bu oranlar da % 2-3’lere düşmüştür. Yani diyabeti olan hanımlar da bebek sahibi olabilirler, ancak hâmilelik öncesinde yapılması gereken bazı şeyler vardır:
-Diyabete bağlı oluşan damar, göz, böbrek hastalıkları araştırılmalıdır. Bu organlarla ilgili rahatsızlıklar hâmileliği de riske sokar.
-Kan şekeri takip edilip mutlaka kontrol altına alınmalıdır.
-Anne ve baba, hastalık hakkında bilinçlendirilir. (Âile eğitimi)
-Bebekte oluşabilecek sinir sistemi ile ilgili bozuklukları önlemek için, anneye en az 3 ay önceden yüksek doz folik asit başlanır.
-Anne karnında bebeğin gelişimi ve iyilik hâli sıklıkla izlenir.
-Yedinci aydan sonra, anne de bebeğin hareketlerini kontrol etmelidir.
-Haftada bir kez yapılan kontroller 32. haftadan sonra haftada ikiye çıkarılır. Bebeğin akciğer gelişimini değerlendirmek için annenin karnından su alınabilir.
Diyabet Hastalarında Doğum Normal Olabilir mi?
Hâmileliği boyunca iyi takip edilen, kan şekeri kontrol altında tutulan, bebeğin büyümesi ve gelişimi normal olan hastalar; normal doğuma alınırken, kan şekeri kontrol edilemeyen ve bebeği iri olan hastalar ise sezaryen ile doğuma alınırlar.
Hâmileliğin Ortaya Çıkardığı Diyabet ya da Gizli Şeker
Hâmilelikten önce belirti vermeyip, hâmilelik sırasında ortaya çıkan ve bazı tetkiklerle teşhis edilebilen bir durumdur. Doğumla birlikte kan şekeri normale dönse de, takip eden yıllarda annede şeker hastalığı yerleşme ihtimali yüksek (%30) olduğundan, bu hastaların doğumdan sonra takibi oldukça önemlidir.
Gizli Şekerin Hâmilelikte Tespiti Nasıl Yapılır?
Tüm anne adaylarında, hâmileliğin 24-28. haftalarında yapılan bir tarama testi ile gizli şekerin varlığı araştırılır.
Hastaya belli bir miktar şekerli su içirilerek, bir saat sonra kan şeker düzeyine bakılır. Belli seviyenin üstü, “risk grubu” olarak kabul edilir. Risk grubuna ikinci bir şeker yükleme testi yapılarak, anne adaylarında diyabet olup olmadığı tespit edilir.
Risk grubunda olduğu hâlde ikinci test sonuçları normal çıkanların, yakın takibe alınarak fazla kilo alımı engellenmelidir. Zira kilo artışıyla birlikte, bu anne adaylarında şeker hastalığı ortaya çıkabilir.
Kimlerde, Hâmilelik Sırasında Diyabet Ortaya Çıkabilir?
-Hâmileliğinde aşırı kilo alanlar,
-Mevcut kilosu normalin % 30 üzerinde olanlar,
-Yüksek tansiyonu olanlar,
-Çoğul gebeliği olanlar,
-Sık enfeksiyon geçirenler,
-İdrarında şeker tespit edilenler,
-Daha önceki hâmileliğinde diyabet tespit edilenler,
-Âilesinde diyabet problemi olanlar,
-Daha önce sakat, iri, ölü bebek doğumu olanlar.
Bu hastalar, risk grubunda olduklarından ilk muâyenede şeker hastalığı açısından gerekli tetkikleri yapılmalıdır.
Hâmilelikte diyabet teşhisi alan hastaları, kadın doğum uzmanı ve endokrinoloji uzmanı birlikte sık aralıklarla takip etmelidir. Kan şekeri yükseldiği ândan itibaren bebeğin ve annenin üzerinde olumsuz etkilerini göstermeye başlayacaktır. (Şeker hastalığının yukarıda bahsettiğimiz etkileri; annede yüksek tansiyon, bebeği çevreleyen sıvıda artış, sezaryenle doğum riski, iri bebek v.s.)
Takip edilmeyen hastalar, normale göre iki kat daha fazla problemli bebeğe sahip olmaktadırlar.
Takipte Neler Yapılır?
Kan şekeri, öncelikle diyetle düzenlenmeye çalışılır. Basit şekerlerden uzak, düşük kalorili diyet başlanır. Yürüyüş tarzında, hafif egzersiz tavsiye edilir. Doğuma kadar belli aralıklarla açlık ve tokluk kan şekeri seviyelerine bakılır. Kontrol edilemeyen kan şekeri olanlara insülin başlanır. Tatlandırıcılar, plasentadan bebeğe geçebileceği için tavsiye edilmezler. Kan şekeri normal sınırlarda tutulan hastalar, doğuma kadar güvenli bir şekilde takip edilebilirler.
Dr. Betül Nefise İnal
