Kadıköy Kent Konseyi, Padişah 4. Murat’ın Bağdat Seferi’ne çıkışına atfen Ayrılık Çeşmesi diye anılan bölgenin sit alanı olarak ilan edilmesini istemiş ve Kadıköy Belediyesi aracılığıyla 4 Ekim 2006 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’na başvurmuştu. Kadıköy Belediyesi de Marmaray’ın geçiş güzergâhında kalan Ayrılık Çeşmesi’ni başka bir yere nakletmek için İstanbul 5 No’lu Anıtlar Kurulu’na başvurdu. Kurul ise çeşmenin tarihi değerini ortaya çıkarmak için toprak altı kazı yapılması kararını aldı. İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü denetiminde başlatılan kazılarda önemli bir gelişme yaşandı.
Tarihi çeşmenin arka bölümünde, toprak altında kalan tarihi namazgâh ortaya çıkarıldı. Kadıköy Belediyesi Strateji Müdürü Şule Onur’a göre namazgâhın bulunması çok önemli:
“1600’lü yıllarda yapıldığı tahmin edilen Ayrılık Çeşmesi’nin İbrahimağa’da bulunan yerinin orijinal yeri olup olmadığı tartışma konusuydu. Bazı araştırmacılar çeşmenin ilk yapılan yerinin burası olduğunu söylerken, bazıları da çeşmenin sonradan nakledildiğini söylüyorlardı. Oysa kazılarda, toprak altı çalışmalarda çeşmenin yanında bulunan namazgâh da ortaya çıkarıldı. Bu kazı ile çeşmenin orijinal yerinin şu an bulunduğu yer olduğu kesinleşti. Biz çeşmenin 409 yıl önce yapıldığı yerde restore edilerek korunmasını istiyoruz. Ancak buna Anıtlar Kurulu karar verecek. Belediye olarak çeşmeyi tekrar akar hale getirip Kadıköylüler’e armağan edeceğiz. Çeşme kalırsa, Marmaray’ın güzergâhı değişebilir.” (aa)
Düğüm noktası
Marmaray Projesi’ne göre, Gebze istikametinden gelen yolcular, Ayrılık Çeşme’den Kadıköy-Üsküdar veya Ümraniye’ye gidecek, Halkalı ve Sirkeci yönünden gelenler Ayrılık Çeşme’de yine Kadıköy ve Ümraniye’ye gidecekleri gibi Gebze’den Anadolu’ya devam edebilecek. Kadıköy-Kartal raylı taşıma sistemi de Ayrılık Çeşme’de Marmaray ile birleşecek.
Osmanlı ordusu ve hacılar buradan uğurlandı
Namazgâhın bulunduğu bölge Padişah 4. Murat’ın Bağdat Seferi’ne çıkışından itibaren Ayrılık Çeşmesi olarak anılmaya başladı.
4. Murat’tan sonra da Osmanlı padişahları, Topkapı Sarayı’ndan Üsküdar’a geçer, Üsküdar’dan Menzilhane-Karacaahmet Türbesi istikametini takip ederek Ayrılık Çeşmesi’nin başına gelir, buradaki Haydarpaşa ve İbrahimağa Çayırı’nda talim yapan askerleriyle buluşup, ailelerle vedalaştıktan sonra Anadolu’ya sefere çıkarlardı.
Ayrıca hacı kafileleri de kutsal topraklara gitmek için Ayrılık Çeşmesi önünde buluşur, buradan yola çıkardı. Kabe’ye hediyeler götüren askeri birlik olan ‘Sure Alayı’ Üsküdar’daki tören yolunu takip ederek bu çeşmenin başına gelir, hacı kafilesi ile buluşup Kabe’ye giderdi.
