İçindekiler
• İletişim Dil ve Konuşma
• İletişim
B- Dil
C- Konuşma
• Dil ve Konuşma Gelişim Dönemleri
A- Çocukluk Çağı Normal Gelişim Evreleri
B- 0-5 yaş Arasındaki Çocuklarda Alıcı ve İfade Edici Dil Gelişimi Aşamaları
• Çocuklarda Konuşma ve Dil Gelişiminin Desteklenmesi
A- Anne ve Babanın Çocuğuna İletişim Ortamını Sağlaması
B- Aile-Çocuk İletişim Becerilerini Geliştirme Önerileri
• Konuşma ve Dil Gelişimini Etkileyen Sorunlar
A- Zihinsel Özür
B- Fiziksel Özür
C- Duyusal Özür
D- Duygusal Yoksunluk
E- Uyaran Eksikliği
F- Psikolojik Bozukluklar
G- Uzun Süren ve Sık Tekrarlayan Hastalıklar
H- Otizm
• Konuşmanın Genel Özellikleri
• Konuşma ve Dil Özellikleri
A- Fizyolojik Konuşma Güçlüğü
B- Gecikmiş Konuşma
C- Telaffuz Bozuklukları
D- Kekemelik
E- Afazi
F- Apraksi
G- Dizatri
H- Yutma Güçlüğü
I- Salya Problemleri
• İşitme Kaybına Bağlı Konuşma Bozuklukları
• Psikolojik Konuşma Bozuklukları
• Ses Bozuklukları
1- İLETİŞİM, DİL VE KONUŞMA
Dil kazanımı insanların yaşamları sırasında başardığı en karmaşık işlemlerden birisidir. Genellikle çocuklar dili kendi doğal çevrelerinde herhangi bir sorunla karşılaşmadan kazanmaktadır. Bu nedenle dil kazanımının ne kadar karmaşık bir süreci içerdiği özellikle dil gelişiminde bir bozukluk olduğunda görülmektedir. Dil ve konuşma bozukluklarını anlayabilmek, değerlendirebilmek için temel olan kavramların bilinmesi gerekmektedir.
İletişim, dil ve konuşma kavramlarının hepsi çocuklarda anadilin kazanılmasını ve güçlüklerini tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu konuda bazı sorular sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Örnek olarak “Bir çocukta bunlardan hangisi problemdir?” veya “Hepsi aynı şeyi mi ifade etmektedir?”
A- İletişim
Bir bilginin, duygunun ve düşüncenin dil kullanılarak (sözel iletişim) ya da dil kullanılmaksızın (sözel olmayan iletişim) ifade edilmesi yöntemidir.
İletişim
B- Dil
Bilgilerin iletilmesi amacı ile alışılmış bir düzen içinde sembollerin, seslerin ve jestlerin düzenlenmesidir. Dil, sözel veya yazılı olabilir.
Atatürk yeni Türk Alfabesini öğretirken.
Dil bir toplumun kültürünün, geleneklerinin, bilgi birikiminin bir sonraki kuşağa aktarılmasını sağlayan bir araçtır. Her sosyal durum için vazgeçilmez olduğunu söyleyebiliriz. Tüm bu aktivitelerin amacı iletişimdir, insanlar mesajlarını diğerlerine aktarmaya çalışmaktadır. Dil, insanlar arasındaki en etkin iletişim yoludur. İnsanlar bir arada yaşadıkları her yerde birbirleriyle anlaşmak için bir sistem geliştirmişlerdir.
C- Konuşma
Dilin kullanılmasıdır. Dilin sembolik birimlerinin yerine geçen sesleri çıkarmak için kullanılan bir seri kas harekettir. Bize basit gelen bir sözcük için kaslar ve vücut organlarını biz seri olacak şekilde kullanırız.
Konuşma, iletişim kurabilmek için kullanılan köprülerden biridir.
Konuşma için özel tek bir organ yoktur; bir çok organın birlikte, uyum içinde çalışmasıyla oluşan bir sistemdir. Akciğerler, nefes borusu, sert ve yumuşak damak, dil, çene, dişler, dudaklar gibi bir çok organ konuşmada görev almaktadır.
Dil gelişimi kişiden kişiye farklılık gösterir. Dil gelişimi ile ilgili genellemeler yapılması mümkün olsa da, bu genellemeler her çocuk için doğru değildir. Çocuklar arasında dil gelişimi yönünden büyük farklılıklar vardır. Bu nedenle, bir çocuğun dil bozukluğu hakkında konuşurken çok dikkatli olunmalıdır. Çünkü, çocuğun dil gelişimi aşağıda tanımlanan dönemlere tamamen uymayabilir. Bu dönemlerden farklı gelişim gösteren bir çocuk ile ilgili olarak aşırı heyecanlanmak da bir hata olabilir. Ayrıca, çocuğun normal gelişim sırasından bir sapma gösterdiği durumlar da dikkate alınmalı ve izlenmelidir.
Çocuklar farklı hızlarda gelişim gösterirler. Hangisinin normal olarak kabul edileceği konusu çok farklılık göstermektedir. Çocukların dil ve konuşma gelişimi açısından genel olarak baktığımızda, dili kullanma yönünden ailelerin bilmesi gereken temel gelişim aşamaları vardır.
2- DİL VE KONUŞMA GELİŞİM DÖNEMLERİ
Çocukluk çağından itibaren normal gelişim evrelerinin ve normal davranışın hangi dönemde, neyi ifade ettiğinin bilinmesi ortaya çıkabilecek bozuklukların erken teşhisinde büyük faydalar sağlamaktadır.
Konuşmadaki fonksiyon bozuklukları ile mücadele erken dönemde başlatılmakta ve ileriye yönelik daha başarılı adımlar atılmaktadır. Bu amaçla günümüzde teşhis ve tedavi amaçlı pek çok yöntem başarı ile uygulanmaktadır.
A- Çocukluk Çağı Normal Gelişim Evreleri
Doğum Öncesi Dönem;
Ağız ve yüz yapıları ve fonksiyonlarındaki değişim günümüzde anne karnında yapılan bazı yöntemlerle ortaya konulmaktadır. Damak gelişiminin gebeliğin 12. haftasında tamamlandığı düşünülürse, daha önce yapılan ultrason incelemesi bu dönemde ortaya çıkabilecek bu tip problemlerin önüne geçilmesini sağlayabilir.
Anne karnında bebeklerde yutma gelişimi 12. haftada, emme gelişimi 18-24 haftalar arasında belirginleşmektedir. 34. haftada çocuk ihtiyaçlarını karşılayabilecek emme ve yutma becerisine sahip olmaktadır. Yapılan pekçok araştırma, anne karnında ağız kontrol ve koordinasyonda zayıf olan bebeklerin ileri yaşlarda ciddi fiziksel, algısal problemler, konuşma ve lisan gelişiminde gerileme, beslenme ihtiyaçlarını karşılamada zayıflıkları olduğunu göstermiştir.
Bebeklik çağından itibaren düzenli yapılan tetkik ve çalışmalarla pek çok problemin önceden teşhisi ve erken rehabilitasyonu (tedavi ve eğitim) mümkün olabilmektedir.
Doğumdan sonra aileye, çocuğun gelişimini doğru bir şekilde değerlendirmesi öğretilmeli, normal olmayan davranışlar görüldüğünde mutlaka bir uzmana başvurulması gerektiği belirtilmelidir.
Dil kısa sürede kazanılan ve gelişen bir beceri olmadığından çocuğun gün boyunca kullanacağı bir araç gibi düşünülmeli ve çocuk yaptığı her farklı davranış ve sözcük için desteklenmeli, çocuğun iletişim kurduğu çevre genişletilmeli ve konuşması için teşvik edilmelidir.
Anneler, çocuklarının iletişim, dil ve konuşma gelişimlerinin normal bir seyirde devam edip etmediğini görebilirler. Bu amaçla, yaşlara göre bebek ve çocukta görülmesi gereken davranışlar aşağıda sıralanmıştır:
Doğum ve ilk 3 aylık Dönemde Bebek;
- Bebek, başını tutabilir,
- Düzenli olarak annesini emebilir ve gücü yeterlidir,
- Beslenmesi sırasında ya da sonrasında öksürme, kusma, morarma vb. şikayetler olmaz,
- Beslenirken genelde huzurludur,
- Sürekli ağlamaz,
- Sık sık üst solunum yolu enfeksiyonu geçirmez,
- Her ay belli miktar kilo alır,
- Acıktığı zaman ağlar, sık yutkunur veya çevresine bakınır,
- Sesinde değişiklik görülmez,
- Annesini tanır ve gülümser,
- Onunla konuşulduğunda ve ona dokunduğunuzda size cevap verir,
- Çevresi ile ilgilenir.
- Bebek emerken dil ve dudak kuvvetinde azalma olmaz,
- Eline aldığı her şeyi tanımak için ağzına götürür,
- Beslenirken ağzını daha kontrollü kullanır,
- Ağzını kullanarak balon yapma gibi oyunlar oynar
- Vücuduna dokunulmasından hoşlanır ve çevresine daha fazla ilgi gösterir,
- Sesleri taklit etmeye çabalar,
- Sizin ona olan sevginizi anlar ve size karşılık verir,
- Çevreden gelen uyarılara karşı farklı tepkiler verir,
- Sesleri tanımaya başlar,
- Sesleri birleştirerek basit heceler kurabilir.
- Ses çıkarırken harflerin yerlerini değiştirerek kullanır,
- Onunla konuşurken yaptığınız hareketleri taklit edebilir,
- Duyduğu seslerin anlamlarını ayırt edebilir,
- Basit sorulara yüz ifadesi (hareketleri) veya işaretle cevap verir,
- ‘Baba' ‘mama' gibi basit kelimeleri söyleyebilir,
- Yüz ifadesinde (hareketlerinde) değişiklikler yapabilir,
- Ses tonundaki farklılıkları anlayabilir ve farklı tepkiler verir.
- Dikkatini iki dakika süreyle bir oyuna veya işe verebilir,
- Basit emirleri anlar ve yerine getirir,
- Tanıdığı nesneleri birbirinden ayırt edebilir,
- Resimleri birbirinden ayırt edebilir,
- Tek kelimelik ifadeleri kullanabilir.
- Kendi vücut kısımlarını tanıyabilir,
- Söylenilen emirleri düzgün anlar ve yerine getirir,
- Objeleri isimlendirebilir,
- Kelime hazinesi genişler.
- İki ya da üç kelimelik cümle kurabilir,
- Kendi başına oyunlar üretebilir ve uzun süre oynar.
B- 0-5 Yaş Arasındaki Çocuklarda Alıcı ve İfade Edici Dil Gelişimi Aşamaları
0-6 Aylık Bebeğiniz;
- Gıı, oo- ah-ah gibi gığıldama ve ağlama seslerini çıkarabilir,
- Sese karşı gülümseyerek, bakarak, susarak veya ses çıkararak tepki verir,
- “ba-ba” “mmm” gibi sesleri taklit eder,
- Eliyle bay-bay yapar,
- Basit konuşmaları anlar,
- Küçük oyunlar oynar (“bebek nerede?” gibi) .
- 3-5 kelimeyi söyleyebilir (“anne”, baba”, “bay-bay”, “mama” gibi),
- İsteklerini size işaret ederek gösterir,
- Anlamsız sözcükleri ve sesleri birleştirir,
- Söyleyebildiklerinden daha fazlasını anlar.
- Birden fazla tek kelimeyi söyleyebilir. Fakat, birçok sesi hatalı çıkarır,
- İki kelimeyi birleştirebilir (“anne araba” gibi),
- Hâlâ anlamsız kelimeleri kullanır,
- Basit soruları anlar (“Top nerede?” gibi).
- Daha uzun cümleler kullanır fakat, bunlar çoğu zaman dilbilgisi kuralları açısından
- Birçok kelimeyi söyler. Fakat, bunları hâlâ yanlış telaffuz edebilir,
- Sorular sorar ve bunları yanıtlar,
- Söylediklerinizin birçoğunu anlar.
- Daha uzun ve karmaşık cümleler kurar,
- Günlük konuşma dilindeki sözcüklerin çoğunu kullanır,
- Konuşulanların çoğunu anlar,
- Bir çok soru tipini sorar,
- Konuşmaları diğer insanlar tarafından kolaylıkla anlaşılır.
- Cümle ve kelimeleri yetişkinlerin söylediklerine benzer bir şekilde söyler,
- Basit hikayeleri anlatır,
- Seslerin bir çoğunu doğru söyler,
- Söylenilenleri anlar ve hatırlar.
3 yaşına kadar [b,c,d,g,h,m,t] seslerini,
4 yaşına kadar [n,p,j,s] seslerini,
5 yaşına kadar [ç,f,ğ,k,ş] seslerini,
6 yaşına kadar [l,r] seslerini,
8-9 yaşına kadar [v,j,z] seslerini, büyük bir çoğunlukla üretmeyi başarabilir.
