Yeni Mısır anayasasının ana hatları
Mısır'da gerilimli referandum sürecinin ardından onaylanan yeni anayasa taslağı, genel ilkelerin korunduğu ancak ayrıntılarda kapsamlı değişikliklerin yapıldığı bir çalışma olarak dikkati çekiyor.
Mısır'da gerilimli referandum sürecinin ardından onaylanan yeni anayasa taslağı, genel ilkelerin korunduğu ancak ayrıntılarda kapsamlı değişikliklerin yapıldığı bir çalışma olarak dikkati çekiyor. Kadın haklarını teminat altına almadığı ve İslami eğilimli partiler lehine yorumlanabilecek maddeler içerdiği eleştirilerine hedef olan yeni anayasa, 1971'dekinden sonra yapılan ilk anayasa olma özelliğini taşıyor.
İki aşamada yapılan ve resmi olmayan sonuçlara göre kabul edilen yeni anayasa, ekonomi, asker-sivil ilişkileri ve cumhurbaşkanının yetkileri gibi kritik birçok konuda önemli düzenlemeler içeriyor.
Mısır anayasasının genel hatlarıyla muhtevası şöyle:
-İslam hukuku-
Yeni Mısır anayasası, 1971 yılında kabul edilen anayasadaki ''İslam şeriatı, yasamanın ana kaynağıdır'' hükmünü aynen kabul ederken, yasal bir zorunluluk olarak belirlemese de, yasamada, dini konularda Ezher alimlerinin görüşlerinin alınmasını istiyor.
Yeni anayasada Mısır'ın en önemli dini otoritesi Ezher'in statüsüne ilişkin önemli düzenlemeler yer alıyor. Anayasanın 4'üncü maddesi, Ezher'i, bağımsız ve İslam dinini ilgilendiren konularda yetkili merci olarak tanımlarken, Mısır'da ve dünya genelinde İslam dininin yayılması ve Arapça dilinin öğretilmesi faaliyetlerine Ezher'in öncülük edeceği belirtiliyor.
6'ncı madde de, hiçbir siyasi partinin vatandaşlar arasında cinsiyet, ırk veya dine dayalı ayrım yapamayacağı hükmü yer alıyor.
-Din ve Genel özgürlükler-
Yeni anayasa, ülkedeki bütün dini gruplara dini vecibelerini yerine getirme özgürlüğü tanırken, Hristiyanların ve Yahudilerin ibadethane açma hakkını teminat altına alıyor.
Bireysel özgürlükler konusunda ise 1971 yılı anayasasının 41'inci maddesi değiştirilerek yani anayasanın 35'inci maddesinde vatandaşın özgürlüğünün sadece mahkeme kararıyla kısıtlanabileceği maddesi yer alıyor.
Yeni madde, gözaltına alınanların 12 saat içinde kayıt altına alınmasına ve 24 saat içinde de soruşturma başlatılmasına hükmediyor. Öte yandan gözaltına alınan kişiye de gözaltı kararına itiraz hakkı veriyor ve itirazın bir hafta içinde sonuçlandırılmasına, aksi takdirde serbest bırakılmasına hükmediyor.
Yeni anayasanın 36'ıncı maddesi de gözaltına alan mercileri, gözaltına aldıkları kişilere insani ve sağlık açısından uygun muamelede bulunmakla yükümlü kılıyor aksi takdirde hakkında cezai işlem yapılacağına hükmediyor.
Yeni anayasanın 50'nci maddesi ise yasalar çerçevesinde izin alarak halka açık toplantı düzenleme ve silah taşımadan barışçıl gösteri düzenleme hakkı tanıyor. Özel toplantıların izin alınmadan yapılabileceğini ve bu toplantılara güvenlik güçlerinin katılması veya gizlice dinlemesi açıkça yasaklanıyor.
Anayasanın 198'inci maddesi sivillerin askeri suçlar dışında askeri mahkemede yargılanmasını yasaklıyor.
Devrik lider Hüsnü Mübarek döneminde özellikle muhafazakar muhalifler daima askeri mahkemede yargılanmıştı.
-Ekonomi-
Yeni anayasada, asgari ücretin belirlenmesi ve devlet kurumlarında çalışanların maaşlarının üst sınırının belirlenmesi zorunluluğu getiriliyor.
Anayasanın 204'üncü maddesinde ise yolsuzlukla mücadele için Ulusal Komisyon kurulması öngörülüyor.
Yeni anayasa aynı zamanda işçilerin çalıştıkları kurumların yönetiminde ve kârında payının olmasını, kamu kurumlarının yönetim kurulunda işçilerin temsilinin yüzde 50 sınırına çıkmasını, küçük işletmelerin tarım ve sanayi kooperatiflerinde en az yüzde 8 oranında temsil edilmesini öngörüyor.
-Cumhurbaşkanının yetkileri-
Yeni anayasaya göre cumhurbaşkanı sadece 2 dönem görev yapabilecek. Daha önce 6 yıl olan görev süresi yeni anayasada 4 yıla düşürülürken, cumhurbaşkanının görevi süresince hiçbir partide görev alamayacağı belirtiliyor.
1971 anayasasının cumhurbaşkanı adaylığını neredeyse imkansız hale getiren düzenlemeleri değiştirilerek şartlar hafifletiliyor ve yeni yasaya göre cumhurbaşkanı adayı olabilmek için ''Meclisten en az 20 milletvekilinin talepte bulunması veya en az 10 ilde seçme hakkına sahip 20 bin Mısır vatandaşı ve bu illerin her birinde en az bin kişinin desteklemesi'' yeterli bulunuyor. Ayrıca seçimde sadece bir adayın desteklenebileceği ifade ediyor.
Yeni anayasanın 138'inci maddesi cumhurbaşkanına, göreve başlarken, her yıl sonunda ve görevi bırakırken millet meclisine mal bildiriminde bulunma yükümlülüğü getiriyor ve makamı dolayısıyla doğrudan veya dolaylı olarak elde ettiği nakdi veye ayni hediyelerin devlet hazinesine iade edilmesi şartı getiriliyor.
Anayasanın 139'uncu maddesi cumhurbaşkanının başbakan atamasına sınırlama getirerek, atamanın geçerli olması için millet meclisinin onayının alınmasını şart koşuyor. Cumhurbaşkanının atadığı başbakan bir ay içinde meclisten güvenoyu alamaması halinde cumhurbaşkanının mecliste en çok milletvekiline sahip partiden yeni bir başbakan ataması ve yine bir ay içinde meclisten güvenoyu alamamaz ise başbakanı meclisin seçmesi öngörülüyor.
Cumhurbaşkanının yetkileri ile ilgili diğer bir değişiklik ise savaş kararı konusunda. Yeni düzenlemeye göre cumhurbaşkanının, savaş ilan etmeden önce Ulusal Savunma Komitesi'nin onayı ile milletvekillerinin yarıdan çoğunun onayını alması zorunlu kılınıyor.
-Şura meclisi ve parlamento-
Yeni anayasanın 87'nci maddesi, parlamentonun alt kanadı Halk Meclisi ile üst kanadı Şura Meclisi milletvekillerinin milletvekilliğine itiraz edilmesi halinde karar yetkisini temyiz mahkemesine veriyor. Yeni düzenlemeye göre milletvekillerine yönelik itirazlar, seçim sonuçlarının ilan edilmesinden sonra en geç bir ay içinde yapılması gerekirken, itirazın, mahkemeye ulaştığı tarihten itibaren 60 gün içinde sonuçlanması gerekiyor. Milletvekilinin vekilliğinin düşürülmesi, kararın meclise iletildiği tarihten itibaren geçerli olarak kabul edilecek.
Yeni anayasanın 131'inci maddesi de yasama meclisinin feshedilmesi halinde Şura Meclisi'ne yasama yetkisi veriyor ve bu süre içinde alınan kararların millet meclisi seçildikten sonra ilk oturumda meclise sunulmasına hükmediliyor.
Yeni anayasa, parlamentonun ve Şura Meclisi'nin de herhangi bir sebeple bulunmaması halinde acil ve beklemesi mümkün olmayan konularda cumhurbaşkanına kanun hükmünde karar alma yetkisi veriyor ve meclisin kurulmasından itibaren 15 gün içinde cumhurbaşkanının aldığı kararların meclisin onayına sunulması gerektiği ifade ediliyor.
Yeni anayasanın 232'nci maddesi, eski rejim dönemindeki iktidar partisi yöneticilerine 10 yıl siyaset yasağı getiriyor ve bu yasaya göre söz konusu kişilerin yeni anayasanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 10 yıl boyunca cumhurbaşkanı veya milletvekili adayı olamayacakları kaydediliyor.
-Medya ve basın özgürlüğü-
Yeni anayasanın 45'inci maddesi görüş ve düşünce özgürlüğünü garanti altına alıyor ve her vatandaşa düşüncesini ve görüşünü yazarak veya görüntüleyerek ifade etme hakkı veriyor.
48'inci madde, basın ve yayın özgürlüğünü düzenliyor ve herkesin kişisel hayatına saygı göstermek kaydıyla basının, basım ve yayım hakkına sahip olduğu hükme bağlanıyor. Bu türlü basın ve yayın faaliyetlerinin, mahkeme kararı olmadan durdurulamayacağı, kapatılamayacağı ve el konulamayacağı vurgulanıyor.
-Ordu-
Yeni anayasa, ordunun yapısı, siyasetteki rolü ve sivil-asker ilişkilerine dair önemli düzenlemeler içeriyor. 193'üncü maddede, başkanlığını cumhurbaşkanının yapacağı ve başbakan, millet meclisi ve şura meclisi başkanları, savunma, içişleri, dışişleri, maliye, adalet ve sağlık bakanlarının üye olduğu Ulusal Güvenlik Komitesi kurulması öngörülüyor.
Bu maddeyi, herhangi bir kişi, kurum veya kuruluşun askeri kuruluş veya askeri kuruluşa benzer bir örgüt kurmasını yasaklayan madde takip ediyor.
Anayasanın 195'inci maddesi de savunma bakanının silahlı kuvvetler komutanı olduğunu ve bakanın subaylardan atanacağını hükme bağlıyor.
197'nci madde ise, Ulusal Savunma Komitesi kurulmasını öngörüyor. Başkanı cumhurbaşkanı, üyeleri de millet meclisi ve şura meclisi başkanları, başbakan, savunma, dışişleri, maliye ve içişleri bakanları, istihbarat genel başkanı, genelkurmay başkanı, deniz, kara ve hava kuvvetleri komutanları ve istihbarat müdürlüğü başkanından oluşuyor. Komitenin görevi, ülkenin güvenliğini sağlamak ve silahlı kuvvetlerin bütçesinin müzakerelerini yürütmek olarak ifade ediliyor.
-Kadın hakları-
Yeni anayasada kadın, geleneksel 'Müslüman aile' tanımı çerçevesinde ele alınıyor. ''Kanunlar karşısında tüm vatandaşların eşit ve hiçbir kişi arasında fark gözetmeden erkek ile kadınların fırsat eşitliğine sahip olduğu'' ifade edilirken, devletin, anne ve çocuklar için ücretsiz sağlık hizmetleri sağlayacağı kaydediliyor.
Kaynak: AA
Mısır'da gerilimli referandum sürecinin ardından onaylanan yeni anayasa taslağı, genel ilkelerin korunduğu ancak ayrıntılarda kapsamlı değişikliklerin yapıldığı bir çalışma olarak dikkati çekiyor.
Mısır'da gerilimli referandum sürecinin ardından onaylanan yeni anayasa taslağı, genel ilkelerin korunduğu ancak ayrıntılarda kapsamlı değişikliklerin yapıldığı bir çalışma olarak dikkati çekiyor. Kadın haklarını teminat altına almadığı ve İslami eğilimli partiler lehine yorumlanabilecek maddeler içerdiği eleştirilerine hedef olan yeni anayasa, 1971'dekinden sonra yapılan ilk anayasa olma özelliğini taşıyor.
İki aşamada yapılan ve resmi olmayan sonuçlara göre kabul edilen yeni anayasa, ekonomi, asker-sivil ilişkileri ve cumhurbaşkanının yetkileri gibi kritik birçok konuda önemli düzenlemeler içeriyor.
Mısır anayasasının genel hatlarıyla muhtevası şöyle:
-İslam hukuku-
Yeni Mısır anayasası, 1971 yılında kabul edilen anayasadaki ''İslam şeriatı, yasamanın ana kaynağıdır'' hükmünü aynen kabul ederken, yasal bir zorunluluk olarak belirlemese de, yasamada, dini konularda Ezher alimlerinin görüşlerinin alınmasını istiyor.
Yeni anayasada Mısır'ın en önemli dini otoritesi Ezher'in statüsüne ilişkin önemli düzenlemeler yer alıyor. Anayasanın 4'üncü maddesi, Ezher'i, bağımsız ve İslam dinini ilgilendiren konularda yetkili merci olarak tanımlarken, Mısır'da ve dünya genelinde İslam dininin yayılması ve Arapça dilinin öğretilmesi faaliyetlerine Ezher'in öncülük edeceği belirtiliyor.
6'ncı madde de, hiçbir siyasi partinin vatandaşlar arasında cinsiyet, ırk veya dine dayalı ayrım yapamayacağı hükmü yer alıyor.
-Din ve Genel özgürlükler-
Yeni anayasa, ülkedeki bütün dini gruplara dini vecibelerini yerine getirme özgürlüğü tanırken, Hristiyanların ve Yahudilerin ibadethane açma hakkını teminat altına alıyor.
Bireysel özgürlükler konusunda ise 1971 yılı anayasasının 41'inci maddesi değiştirilerek yani anayasanın 35'inci maddesinde vatandaşın özgürlüğünün sadece mahkeme kararıyla kısıtlanabileceği maddesi yer alıyor.
Yeni madde, gözaltına alınanların 12 saat içinde kayıt altına alınmasına ve 24 saat içinde de soruşturma başlatılmasına hükmediyor. Öte yandan gözaltına alınan kişiye de gözaltı kararına itiraz hakkı veriyor ve itirazın bir hafta içinde sonuçlandırılmasına, aksi takdirde serbest bırakılmasına hükmediyor.
Yeni anayasanın 36'ıncı maddesi de gözaltına alan mercileri, gözaltına aldıkları kişilere insani ve sağlık açısından uygun muamelede bulunmakla yükümlü kılıyor aksi takdirde hakkında cezai işlem yapılacağına hükmediyor.
Yeni anayasanın 50'nci maddesi ise yasalar çerçevesinde izin alarak halka açık toplantı düzenleme ve silah taşımadan barışçıl gösteri düzenleme hakkı tanıyor. Özel toplantıların izin alınmadan yapılabileceğini ve bu toplantılara güvenlik güçlerinin katılması veya gizlice dinlemesi açıkça yasaklanıyor.
Anayasanın 198'inci maddesi sivillerin askeri suçlar dışında askeri mahkemede yargılanmasını yasaklıyor.
Devrik lider Hüsnü Mübarek döneminde özellikle muhafazakar muhalifler daima askeri mahkemede yargılanmıştı.
-Ekonomi-
Yeni anayasada, asgari ücretin belirlenmesi ve devlet kurumlarında çalışanların maaşlarının üst sınırının belirlenmesi zorunluluğu getiriliyor.
Anayasanın 204'üncü maddesinde ise yolsuzlukla mücadele için Ulusal Komisyon kurulması öngörülüyor.
Yeni anayasa aynı zamanda işçilerin çalıştıkları kurumların yönetiminde ve kârında payının olmasını, kamu kurumlarının yönetim kurulunda işçilerin temsilinin yüzde 50 sınırına çıkmasını, küçük işletmelerin tarım ve sanayi kooperatiflerinde en az yüzde 8 oranında temsil edilmesini öngörüyor.
-Cumhurbaşkanının yetkileri-
Yeni anayasaya göre cumhurbaşkanı sadece 2 dönem görev yapabilecek. Daha önce 6 yıl olan görev süresi yeni anayasada 4 yıla düşürülürken, cumhurbaşkanının görevi süresince hiçbir partide görev alamayacağı belirtiliyor.
1971 anayasasının cumhurbaşkanı adaylığını neredeyse imkansız hale getiren düzenlemeleri değiştirilerek şartlar hafifletiliyor ve yeni yasaya göre cumhurbaşkanı adayı olabilmek için ''Meclisten en az 20 milletvekilinin talepte bulunması veya en az 10 ilde seçme hakkına sahip 20 bin Mısır vatandaşı ve bu illerin her birinde en az bin kişinin desteklemesi'' yeterli bulunuyor. Ayrıca seçimde sadece bir adayın desteklenebileceği ifade ediyor.
Yeni anayasanın 138'inci maddesi cumhurbaşkanına, göreve başlarken, her yıl sonunda ve görevi bırakırken millet meclisine mal bildiriminde bulunma yükümlülüğü getiriyor ve makamı dolayısıyla doğrudan veya dolaylı olarak elde ettiği nakdi veye ayni hediyelerin devlet hazinesine iade edilmesi şartı getiriliyor.
Anayasanın 139'uncu maddesi cumhurbaşkanının başbakan atamasına sınırlama getirerek, atamanın geçerli olması için millet meclisinin onayının alınmasını şart koşuyor. Cumhurbaşkanının atadığı başbakan bir ay içinde meclisten güvenoyu alamaması halinde cumhurbaşkanının mecliste en çok milletvekiline sahip partiden yeni bir başbakan ataması ve yine bir ay içinde meclisten güvenoyu alamamaz ise başbakanı meclisin seçmesi öngörülüyor.
Cumhurbaşkanının yetkileri ile ilgili diğer bir değişiklik ise savaş kararı konusunda. Yeni düzenlemeye göre cumhurbaşkanının, savaş ilan etmeden önce Ulusal Savunma Komitesi'nin onayı ile milletvekillerinin yarıdan çoğunun onayını alması zorunlu kılınıyor.
-Şura meclisi ve parlamento-
Yeni anayasanın 87'nci maddesi, parlamentonun alt kanadı Halk Meclisi ile üst kanadı Şura Meclisi milletvekillerinin milletvekilliğine itiraz edilmesi halinde karar yetkisini temyiz mahkemesine veriyor. Yeni düzenlemeye göre milletvekillerine yönelik itirazlar, seçim sonuçlarının ilan edilmesinden sonra en geç bir ay içinde yapılması gerekirken, itirazın, mahkemeye ulaştığı tarihten itibaren 60 gün içinde sonuçlanması gerekiyor. Milletvekilinin vekilliğinin düşürülmesi, kararın meclise iletildiği tarihten itibaren geçerli olarak kabul edilecek.
Yeni anayasanın 131'inci maddesi de yasama meclisinin feshedilmesi halinde Şura Meclisi'ne yasama yetkisi veriyor ve bu süre içinde alınan kararların millet meclisi seçildikten sonra ilk oturumda meclise sunulmasına hükmediliyor.
Yeni anayasa, parlamentonun ve Şura Meclisi'nin de herhangi bir sebeple bulunmaması halinde acil ve beklemesi mümkün olmayan konularda cumhurbaşkanına kanun hükmünde karar alma yetkisi veriyor ve meclisin kurulmasından itibaren 15 gün içinde cumhurbaşkanının aldığı kararların meclisin onayına sunulması gerektiği ifade ediliyor.
Yeni anayasanın 232'nci maddesi, eski rejim dönemindeki iktidar partisi yöneticilerine 10 yıl siyaset yasağı getiriyor ve bu yasaya göre söz konusu kişilerin yeni anayasanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 10 yıl boyunca cumhurbaşkanı veya milletvekili adayı olamayacakları kaydediliyor.
-Medya ve basın özgürlüğü-
Yeni anayasanın 45'inci maddesi görüş ve düşünce özgürlüğünü garanti altına alıyor ve her vatandaşa düşüncesini ve görüşünü yazarak veya görüntüleyerek ifade etme hakkı veriyor.
48'inci madde, basın ve yayın özgürlüğünü düzenliyor ve herkesin kişisel hayatına saygı göstermek kaydıyla basının, basım ve yayım hakkına sahip olduğu hükme bağlanıyor. Bu türlü basın ve yayın faaliyetlerinin, mahkeme kararı olmadan durdurulamayacağı, kapatılamayacağı ve el konulamayacağı vurgulanıyor.
-Ordu-
Yeni anayasa, ordunun yapısı, siyasetteki rolü ve sivil-asker ilişkilerine dair önemli düzenlemeler içeriyor. 193'üncü maddede, başkanlığını cumhurbaşkanının yapacağı ve başbakan, millet meclisi ve şura meclisi başkanları, savunma, içişleri, dışişleri, maliye, adalet ve sağlık bakanlarının üye olduğu Ulusal Güvenlik Komitesi kurulması öngörülüyor.
Bu maddeyi, herhangi bir kişi, kurum veya kuruluşun askeri kuruluş veya askeri kuruluşa benzer bir örgüt kurmasını yasaklayan madde takip ediyor.
Anayasanın 195'inci maddesi de savunma bakanının silahlı kuvvetler komutanı olduğunu ve bakanın subaylardan atanacağını hükme bağlıyor.
197'nci madde ise, Ulusal Savunma Komitesi kurulmasını öngörüyor. Başkanı cumhurbaşkanı, üyeleri de millet meclisi ve şura meclisi başkanları, başbakan, savunma, dışişleri, maliye ve içişleri bakanları, istihbarat genel başkanı, genelkurmay başkanı, deniz, kara ve hava kuvvetleri komutanları ve istihbarat müdürlüğü başkanından oluşuyor. Komitenin görevi, ülkenin güvenliğini sağlamak ve silahlı kuvvetlerin bütçesinin müzakerelerini yürütmek olarak ifade ediliyor.
-Kadın hakları-
Yeni anayasada kadın, geleneksel 'Müslüman aile' tanımı çerçevesinde ele alınıyor. ''Kanunlar karşısında tüm vatandaşların eşit ve hiçbir kişi arasında fark gözetmeden erkek ile kadınların fırsat eşitliğine sahip olduğu'' ifade edilirken, devletin, anne ve çocuklar için ücretsiz sağlık hizmetleri sağlayacağı kaydediliyor.
Kaynak: AA
