TÜRKİYEDE SANAYİ KOLLARI VE ÖZELLİKLERİ
TÜRKİYE'DE SANAYİ
Sanayi ile ilgili terimler :
Sanayi : Hammaddeyi işleyerek kullanılmaya hazır hale getirilmesini sağlayan araçlar topluluğudur.
Hammadde :Sanayileşme için temel koşullardan biridir. Makinelerde mamul maddeye dönüşebilen işlenmemiş maddelerdir. Bu maddeler bitkisel ( pamuk , buğday .....vb) , hayvansal ( süt , et , yün .....vb ) ve madensel ( demir , bakır , krom .....vb ) kökenli olabilir.
Sanayi ürünü : Fabrikalarda işlenerek kullanılan maddelerdir.
Endüstri : Sanayi ile yakın anlamlıdır. Sanayiye göre daha geniş kapsamlı olup mal ve hizmet üreten tesisler topluluğu anlamına gelmektedir. Örneğin Kimya endüstrisi , turizm endüstrisi gibi.
BİR YERDE SANAYİNİN KURULMASI İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR :
Dünya üzerinde her yerde sanayi tesisleri kurmak mümkün değildir. Bir yerde sanayi tesisi kurulabilmesi için gerekli belli başlı şartlar şunlardır :
a) Sermaye :
Sanayi tesisinin kurulabilmesi için en önemli koşuldur. Diğer koşullar elverişli olsa bile eğer gerekli miktarda sermayeniz yoksa o fabrikayı açmanın mümkün olmaz . Türkiye'de sanayinin gelişmemesinde ne önemli etken sermaye yetersizliğidir
b) Hammadde :
Sanayi hammaddeyi işleyerek çeşitli ürünler haline getirmektedir. Sanayi hammaddeye bağımlı olduğundan bazı sanayi tesislerinin dağılımı hammadde kaynaklarının yakın olan yerlere açılmaktadır. Örneğin un ve makarna fabrikaları buğday üretilen yerlerde, zeytin yağı ve ayçiçeği yağı fabrikaları zeytin ve ayçiçek üretiminin fazla olduğu yerlerde açılmaktadır.
Hammadde kolay taşınabilecek özellikte ise tüketim alanları dikkate alınmaktadır.Bu nedenle bir çok fabrika büyük şehirlerin çevresinde toplanmıştır.
Hammadde Kaynakları
Tarım Ürünleri Hayvansal Ürünler Madenler Orman
c) Enerji :
Fabrikalardaki makinelerin çalışabilmesi için enerjiye gereksinim duyulmaktadır.Sanayileşmiş ülkelerde veya bölgelerde enerji tüketimi fazladır. Ülkemizde enerji üretiminin en fazla olduğu bölge Doğu Anadolu , enerji tüketiminin en fazla olduğu bölge ise Marmara'dır.
d) İşgücü :
Sanayi tesislerinin kurulup çalışabilmesi için işçiye ve teknik elemana ihtiyaç vardır. Ülkemizde genç nüfus sayısının fazla olmasından dolayı işgücü fazlalığı vardır. Ancak ülkemizde kalifiye eleman adı verilen nitelikli eğitimli teknik eleman sıkıntısı yaşanmaktadır.
e) Ulaşım :
Ulaşım koşulları hammaddenin ve sanayi ürünlerinin taşınmasında kolaylık sağlar . Ulaşım imkanlarının geliştirilmesi yaygınlaştırılması sanayinin gelişmesinde önemli bir etkendir. Günümüzde Türkiye'de ve dünyada sanayi tesislerinin dağılımına bakıldığı zaman ilk dikkat çeken şey ulaşımın kolay olduğu yerlerde sanayinin gelişmiş olduğudur.
f) Pazarlama :
Sanayi ürünlerinin kolay pazarlanması sanayinin gelişmesinde önemli bir etkendir. Üretilen bir ürünün pazarlama imkanı olması o sanayinin gelişmesi beklenemez .Üretim ve tüketim yerlerinin yakın olması maliyeti düşürür.
TÜRKİYE'DE BAŞLICA SANAYİ KOLLARI VE COĞRAFİ DAĞILIMI
1. Besin Sanayii :
Hammaddesi tarıma dayalı olan ürünlerdir. Ülkemizde en fazla gelişme gösteren sanayi çeşitlerinden biridir. Ülkemizde bölgeler arasında görülen iklim tiplerinin farklığı ve bu durumun yol açtığı tarım ürünlerinde yaşanan çeşitlilik fabrika çeşidinin de farklı olmasına yol açmıştır. Ülkemizde bulunan belli başlı besin sanayiine ait tesisler şunlardır ;
GIDA SANAYİİ
a)Un ve unlu mamüller : İç Anadolu başta olmak üzere hemen her bölgemizde bulunmaktadır. Un , makarna , irmik ve şehriye fabrikaları gibi tesislerdir. Konya , Eskişehir, Balıkesir, Ankara , Erzurum Kayseri , Gaziantep .......... vb
b)Şeker Fabrikaları : Hammaddesi şekerpancardır. Şekerpancarı tarladan toplandıktan sonra kısa sürede bozulmaktadır. Bu nedenle şeker fabrikları şekerpancarı üreten yerlere yakın bir yerde kurulmuştur. Konya,Erzurum,Eskişehir, Uşak .........vb
c)Zeytinyağı fabrikası : Zeytin üretiminin fazla olduğu yerlerde kurulmaktadır. Ege bölgesinde Edremit, Ayvalık İzmir, Muğla ve Aydın'da , Marmara bölgesinde Gemlik , Çanakkale, İznik ve Balıkesir'de , Akdeniz bölgesinde Adana , Antakya, Kilis'te , Güneydoğu Anadolu bölgesinde Gaziantep ve çevresinde yoğunlaşmıştır.
d)Ayçiçek yağı fabrikası :Marmara bölgesinin Trakya kesiminde Edirne ve Tekirdağ çevresinde yoğunlaşmıştır.
e)Konserve fabrikaları : Balık konservesi Çanakkale'de , Sebze ve meyve konservesi ise İstanbul,Bursa,Balıkesir ve İzmir gibi illerde yoğunluk göstermektedir. Ülkemizde konserve sanayisi uzun yıllar istenilen düzeye ulaşmamıştır. Bu durumun belli başlı nedenleri ise , ülkemizde her mevsim taze sebze ve meyvenin bulunabilmesi , evlerde konserve üretiminin yapılması ve konservenin pahalı olması gibi etkenler rol oynamıştır. Ancak son yılarda kentleşme olgusunun artması konserve üretiminin ve tüketiminin artmasına neden olmuştur.
f)Hayvan ürünleri sanayisi :Özellikle büyükbaş hayvancılığın yaygın olduğu yerlerde yaygınlaşmıştır. Et kombinaları,yoğurt ve peynir fabrikaları bu guruba girmektedir. Trabzon, Erzurum, Van, Kars,Edirne .......... vb
g)Çay fabrikaları : Tarım alanları ile fabrikalar iç içe geçmiştir. Nedeni Çay toplandıktan sonra kısa sürede bozulmaktadır. Çay fabrikaları Rize ve çevresinde yoğunlaşmıştır.
2. Alkollü içki ve tütün sanayiisi :
Tütün sigara sanayisinin hammaddesidir. Sigara önceleri sadece devlete ait fabrikalarda üretilmekte iken günümüzde özel sektöre de izin verilmiştir. Başlıca fabrikalar : İstanbul , İzmir , Samsun , Malatya , Adana ve Tokat'ta yer almaktadır.
İçki üretimi de sigara gibi önceleri devlete ait fabrikalarda yapılmakta iken son yıllarda özel sektöre de izin verilmiştir. Bira ; arpanın mayalandırılmasından yapılmaktadır. Belli başlı fabrikalar Ankara , İstanbul , Yozgat ve İzmir de bulunmaktadır. Rakı : Kuru üzümün damıtılmasından yapılmaktadır. Rakıya kokusunu veren madde ise anasondur. Belli başlı fabrikalar , İzmir , Diyarbakır , ve Tekirdağ'dadır. Şarap : yaş üzümünün mayalandırılmasından yapılmaktadır.İzmir , Tekirdağ, Çanakkale , Kayseri , Kırşehir ve Nevşehir gibi illerde bulunmaktadır.
ALKOLLÜ İÇKİ SANAYİİ
3. Dokuma Sanayisi :
Türkiye'de en eski ve en fazla gelişme gösteren sanayi dalıdır. İşyeri ve çalışan işçi bakımından diğer sanayi kolları arasında ilk sırada yer almaktadır.
Keten dokuma : Kastamonu Taşköprü'de
Pamuklu dokuma : Bursa , İstanbul , İzmir , Adana , Antalya , Nazillli ( Aydın ), Denizli, Kayseri .
İpekli dokuma :İstanbul , Bursa , Gemlik
Yünlü dokuma : İstanbul , Bursa , İzmir , ve Hereke ( Kocaeli )
Deri ve Kösele : İstanbul , İzmir .
Halı ve kilim dokumacılığı : Isparta, Burdur, Uşak, Demirci - Gördes - Kula ( Manisa ) , Kayseri ve Sivas gibi illerde bulunmaktadır.
Battaniye dokuma :Siirt
4. Kimya sanayii
Diğer endüstri kollarına göre daha geç gelişme göstermiştir ve daha geri durumdadır. Kurulumu için büyük bir sermaye birikimine ve kalifiye elemana ihtiyaç duyulmaktadır.
Petrol rafinerisi : Batman ( Batman Petrol rafinerisi ), İzmir ( Aliağa Petrol rafinerisi ), Mersin ( Ataş petrol rafinerisi ), Kırıkkale ( Orta Anadolu petrol rafinerisi ), İzmit ( Tüpraş petrol rafinerisi ).
Gübre sanayisi : Mersin , Hatay , İzmir , Bandırma ve Konya'da gelişme göstermiştir.
İlaç sanayisi :İstanbul ve çevresindoya sanayisi : İzmir , Mersin ve İstanbul,'da
BOYA SANAYİ:İZMİR MERSİN İSTANBUL
5. Maden sanayiisi
Yer altından çıkarılan madenlerin fabrikalara işlenerek kullanıma hazır hale getirilmesine maden işleme sanayii( metaluji ) denilmektedir. Ülkemizde maden çeşitliliği fazladır. Ancak rezerv miktarlarının az olmasından dolayı maden sanayii pek fazla gelişme göstermemiştir.
Demir-çelik fabrikaları :Kırıkkale , Karabük, Ereğli , İskenderun
Bakır işleme : Ergani ( Artvin ), Samsun ve Maden( Elazığ )
Alüminyum tesisleri : Seydişehir ( Konya )
Boraks : Bandırma
Ferro krom : Antalya ve Elazığ
Kurşun ve Çinko : Keban ( Elazığ )
MADEN VE DEMİR ÇELİK SANAYİ
6. Makine Sanayiisi
Kara,demir,deniz ve hava yolları ulaşım araçlarının yapımı ile elektrikli aletlerin imalatı ve savunma sanayiine ait araçlar makine sanayisinin temelini oluşturmaktadır.
Otomotiv sanayii : Bursa, İzmir, Sakarya , Kocaeli
Demiryolu araçları : Sakarya , Eskişehir ve Sivas
Gemi yapımı ( Tershane ) :Marmara bölgesi ilk sırada gelmektedir. İstanbul ( Pendik- Tuzla - Hasköy ....... ) , İzmir ( Alaybey ). Ayrıca Bodrum , Marmaris ve Karadeniz kıyılarımızda kotra ve yat gibi küçük deniz araçları da yağılmaktadır.
Uçak sanayii : Anakara Akıncı'da ve Eskişehir
Elektrikli makine imalatı : Özellikle beyaz eşya fabrikaları ülkemizde fazla gelişme göstermiştir. Yurt içi ihtiyacını karşıladığı gibi yurt dışına da büyük bir oranda ihraç edilmektedir. İstanbul , İzmir ve Manisa'da gelişme göstermiştir.
Savunma sanayii : Kırıkkale , ve Ankara
YEDEK PARÇA VE MAKİNA SANAYİİ
7. Çimento ,cam ve seramik sanayii
a)Çimento sanayiisi :Hammaddesi kireçtaşı ve kil olan çimento günümüzde en fazla kullanılan yapı malzemesidir.Türkiye'de bir çok ilde çimento fabrikası bulunmaktadır. Devlete ait fabrikaların yanında özel sektöre ait fabrikalarda son yıllarda artmıştır. Ankara, Çanakkale , İzmir, Adana, Konya , Nevşehir ,Bolu ......... vb illerde bulunmaktadır.
b) Tuğla ve kiremit sanayisi:Uşak,Afyonkarahisar,Kütahya ve İzmir çevresinde yoğunlaşmıştır. Ayrıca Bolu, Bartın ve Eskişehir'de de bulunmaktadır.
c)Cam sanayisi:Camın temel maddesi Sio2 minareli, sileks ve kuvars taşlarının özellikle kuvars kumlarının eritilmesiyle oluşur.İstanbul,Kırklareli, Sinop , İzmit, Bursa Mersin ...... vb
d)Seramik sanayii : Kil toprağının çamurundan yapılan çeşitli eşyaların yüksek sıcaklıkta pişirilmesiyle oluşmaktadır.Bursa ( İznik ) Bilecik( Bozüyük), Kütahya ve Çanakkale çevresinde fabrikalar yoğunlaşmıştır.
8. Orman ürünleri sanayiisi
Bu fabrikalar ormanların daha çok kıyı bölgelerimizde bulunmasına bağlı olarak buralarda toplanmıştır.
a)Kereste fabrikaları : Bolu , Düzce , Bartın , Ayancık , Rize , ve Ordu'da
b)Kağıt Fabrikaları : Aksu ( Giresun ) , Çaycuma ( Zonguldak ) , Bartın, Taşköprü( Kastamonu ) , İzmit Dalaman ( Muğla ) , Balıkesir ve Mersin Taşucu.
