EL SALVADORDEVLETİN ADI: El Salvador Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: San Salvador
NÜFUSU: 5.400.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 21.041 km2
RESMİ DİLİ: İspanyolca
DİNİ: Hıristiyan (Katolik)
PARA BİRİMİ: Colon
Orta Amerika'nın yüzölçüm olarak en küçük ülkesi. Kuzeybatıda Guatemala, doğuda Honduras, güneyde ise Büyük Okyanus ile çevrilidir. Yüzölçümüne göre sâhip olduğu nüfus, bölge ülkeleri arasında nüfus yoğunluğu en fazla olan ülke özelliğini kazandırmıştır.
Târihi
Arkeolojik kazılarda çıkan Maya kalıntılarından da anlaşıldığı gibi, eski bir târihe sâhiptir. Taruma gibi bâzı kalıntılar, kuzeylerinde kalan Mayalar kadar eski bir medeniyete sâhip olduklarını göstermektedir. Mayaların Pakoman kabîlesi, İspanyol istilâsına kadar, El Salvador'un batısında yaşamıştır. Pakomanlardan sonra Meksika'dan gelen Pipiller buraya yerleşerek çoğalmışlardır. Kuzeydeki ve doğudaki Loncaların nereden geldikleri bilinmemektedir. 1524'te Meksikalı Pedro de Alvoro ordusu ile Guatemala üzerinden Cuscatland'a doğru ilerledi. Pipiller yıllarca bunların hâkimiyetinde yaşadılar. 1528'de San Salvador, 1530'da San Kuquel, 1552'de Sonsonate şehirleri kuruldu. Sonsonate yüzlerce sene kakao ithal merkezi oldu. İndiga boyasının çıkarıldığı"jikilit" nebâtı (bitkisi) yetiştirildi. El Salvador, 1570-1821 seneleri arası Guetamala hâkimiyetinde yaşadı. Bu zaman zarfında, hem Salvador'da hem de Sonsonate'de mahallî idâreciler (Alkandes Mayores) vardı. Sanda Ana ve diğer birçok küçük şehir ise, İspanyolların kurduğu meclisler olan Cobildoslar olmadan idâre edildi. Bu, halkın faydasına oldu.
El Salvador'un târihini, 1930 yılı ikiye böler. 1821'de bağımsız olduğundan 1930'lara gelinceye kadar, El Salvador'u Los Catorce denen 14 âile idâre etti. Toplam nüfûsun % 0,2'sini teşkil etmesine rağmen, toprağın % 60'ına sâhip bulunan bu 14 âilenin ekonomik gücü, kendilerine siyâsî güç de sağlamış ve yüz yıldan fazla ülkeyi idâre etmelerine imkân vermiştir. Fakat, El Salvador'un bu döneminin istikrarlı olduğu da söylenebilir.
El Salvador'un siyâsî gelişmelerinde, 1929-1930 dünyâ ekonomik buhranı büyük rol oynadı. Zîrâ bu buhranla berâber, en mühim ihraç maddesi olan kahve fiyatlarının birdenbire düşmesi, ülkede ekonomik krizlere sebep oldu. Bu huzursuzluk şartları içinde, küçük bir parti olan El Salvador Komünist Partisinin lideri Agustin Farabundo Marti şehirlerde işçileri ve kırlık alanda da köylüleri ayaklandırdı. O sırada devlet başkanı olan ArturoAraujo da sosyalist eğilimliydi. Bu sebeple ordu, 1931 Aralık ayında bir darbe ile Araujo'yu düşürdü ve yerine General Maximiliano Hernandez Martinez'i geçirdi. Hernandez Martinez, ayaklanmaya karşı sert tedbirler aldı. Farabundo Marti'yi yakalayarak arkadaşlarıyle birlikte îdâm ettirdi. Ayaklanmaya katılan, sayıları 10.000-30.000 arasında tahmin edilen insanı öldürtmekten kaçınmadı. Duruma hâkim olarak, 14 yıl sürecek diktatörlüğünü kurdu.
Hernandez Martinez, 1944 yılında yine askerler tarafından devrildi. Bundan sonra, 1979 Ekimine kadar devâm edecek olan bir askerî idâre devleti idâre etti. 1962 yılında bir anayasa hazırlanarak yürürlüğe konmuş ise de, bu anayasanın tatbikatı demokratik olmamış ve seçimlerde dâimâ albaylar veya generaller seçilmiştir.
1970'lerden îtibâren El Salvador'da şehir gerillacılığı ve terörizm birdenbire arttı. Komünistlerin aralarında görüş ayrılığı çıktı ve bir kısmı ayrılarak kırlık alanda şehir gerillacılığına intikal ettiler. Bunun üzerine, bunlara karşı mücâdele etmek üzere Beyaz Gerilla Birliği denilen ölüm mangaları teşkil edildi.
Böylece, El Salvador terörizm içine girmiş oldu.
1977 seçimleri siyâsî kargaşaya sebep oldu. Bunun üzerine, ordunun mûtedil subayları, 1979 Ekiminde yaptıkları bir darbe ile iktidarı ele geçirdiler. Marksist gerillaları yumuşatmak ve onlarla bir diyalog sağlamak için kurdukları cuntaya üç solcu sivili de aldılar. Fakat bu üç üye, cuntayı fazla sağcı bularak, 1980 Ocak ayında istifâ etti. Bunların yerine Hıristiyan Demokrat Partiden üç üye alındı ki, bunlardan biri 1972 başkanlık seçimlerini kazandığı halde o zaman askerlerin başkanlığı vermeyip Venezuela'ya sürgün ettikleri Jose Napoleon Duarte idi.
Cunta 1980 Martında, ülkede bir yandan sıkıyönetim, öte yandan da geniş çaplı bir toprak reformu îlân etti. İlk elden 210.000 âileye toprak dağıtıldı. Bu toprak reformu ile 14 âilenin (los Catorce) toprak üzerindeki kontrolü kaldırılmış oldu. 1980 Aralığında devlet başkanlığını tekrar üstlenen Duarte, 1982'de sağcı partilerin mecliste çoğunluğu kazanması üzerine çekilmek mecbûriyetinde kaldı. 1983'te yeni anayasa hazırlandı. Günümüzde hâlâ tam bir siyâsî istikrar sağlanamamıştır.
Fizikî Yapı
Yüzölçümü 21.041 km2 olan El Salvador, Orta Amerika'nın en küçük ülkesi durumundadır. Fizikî yapı îtibâriyle sâde bir özelliğe sâhiptir. El Salvador'un Büyük Okyanusla olan kıyı bölgesi alçak bir ovadır. İç kısımlara doğru gittikçe yükselen ova, verimli ve yüksek bir yayla görünümünü kazanır. Yayla bölgesinin denizden yüksekliği ortalama 600 m civârındadır. Ülkenin iki kenarında denize dik olan volkanik sıradağlar yer alır. Ortalama 2000 m kadar yüksekliğe sâhip olan volkanik sıradağların en yüksek olanı, aynı zamanda ülkenin de en yüksek yeri olan Santa Ana volkanı olup 2400 m yüksekliğe sâhiptir. En son faaliyette bulunan volkan ise 1968'de püsküren İzalco volkanıdır.
Akarsular bakımından son derece zengin bir ülkedir. İrili ufaklı 150 civârında akarsuya sâhiptir. Bu akarsulardan en büyüğü Rio Lempa Irmağı, aynı zamanda Orta Amerika'nın en büyük akarsuyudur. Bu nehrin meydana getirdiği vâdi (Rio Lempa Vâdisi), kuzeyde Honduras Dağlarında son bulur. En büyük gölü olan İlopango, 75 km2 yüzölçüme sâhip ve en önemli gölüdür.
İklim
Ekvator ile Yengeç dönencesi arasında kalan ülkede tabiatıyla tropik iklim hâkimdir. Ne var ki diğer tropikal iklim bölgelerindeki ülkelere nazaran daha yüksek olduğu için sıcaklar kavurucu değildir. Ülkenin yüksek yayla bölgesindeki yıllık sıcaklık ortalaması yaklaşık 24°C civârında olup, bilhassa yayla ve dağların bulunduğu bölgeler bol yağış alırlar. Yağışların daha ziyâde yaz aylarında bol olduğu ülkenin senelik ortalama yağış miktarı 1500-2000 mm civârındadır. Bu yağışlar netîcesinde pekçok akarsu taşar. Akarsular yavaş aktığı için bu taşmalar tarıma zarar vermez.
Tabiî Kaynakları
Mahallî hayvan ve bitkiler, Orta Amerika'da yetişenlerden farklı değildir. En büyük geçim kaynağı olan kahve volkanik arâzide yetişir. Mâdencilik fazla öneme hâiz değildir. Kauçuk ağacı, pelesenk ağacı, sedir ağacı, ceviz, maun ağacı önemlidir. Ormanlarda jaguar, papağan, tapir gibi yabânî hayvanlar bulunur.
Nüfus ve Sosyal Hayat
5.400.000 olan nüfûsu ile Orta Amerika'nın nüfus yoğunluğu en fazla olan ülkesi durumundadır. Nüfus yoğunluğu 244.2'dir. Nüfûsun % 20'sini ülkenin gerçek yerli halkı olan Kızılderililer, % 75'ini Kızılderili-beyaz karışımı olan ve Mestizolar adı verilen melezler, % 5'ini ise beyazlar teşkil eder. El Salvador'da nüfûsun yoğun olduğu bölgeler iç kesimlerdeki yüksek yayla bölgeleridir. Kıyı şeridi nüfus yoğunluğu bakımından ülkenin en zayıf bölümüdür. Resmî dili İspanyolcadır. Kızılderili kabîlelerin konuştuğu kendi dilleri çeşitli olmasına rağmen konuşanların sayısı azdır. Halkın büyük çoğunluğu Hıristiyanlığın Katolik mezhebine bağlıdır. İlk öğretim 7-13 yaşlarında parasız ve mecbûrîdir. Okuma yazma bilenlerin toplam nüfûsa oranı % 63 civârındadır. En önemli şehirleri, El Salvador, Sonsonate, Acajutla, Santa Ana şehirleridir.
Siyâsî Hayat
El Salvador'da başkanlık sistemine dayalı cumhûriyet yönetimi vardır. Fakat bu sistem uzun senelerdir tatbik edilememektedir. Sık sık yapılan hükûmet darbeleri, uzun senelerdir devâm eden iç savaşlar, cumhûriyet idâresinin işlemesine engel olmaktadır. Ülke uzun süredir, askerî darbeler netîcesinde başa geçen askerî cuntalar tarafından idâre edilmektedir. Bu cuntaların önemli bir özelliği darbe netîcesinde başa geçen askerlerin kurdukları cuntaya sivil kişileri de almalarıdır. Burada ülkeyi idâre eden cuntalar, asker-sivil karışımıdır.
Ekonomi
Tarıma dayalı bir ekonomisi vardır. Ülke topraklarının % 25'i ekime elverişlidir. Ekilen bitkilerin arasında mısır en büyük sahayı kaplar. İklimi sebebiyle tropik bitkiler, özellikle pirinç, muz, turunçgiller, ananasgiller bol miktarda yetişmektedir. Ülkenin en önemli ekonomik ürünü kahvedir. Bundan sonra pamuk, tütün, susam, şekerkamışı, önemli ekonomik ürünlerindendir. Tarımdan sonra ormancılık ve hayvancılık mühim bir yer işgâl etmektedir. Hayvancılık, sığır, at gibi büyükbaş hayvanların beslenmesi şeklinde yapılır.
Az gelişmiş olan sanâyi belirli birkaç dalda ilerlemiştir. Bunlardan pamuklu dokuma, kimyâ (yağ, sabun vs.) sanâyii, tütün işleme, çimento, ayakkabı sanâyii oldukça gelişmiş vaziyettedir. Ayrıca tarım ürünlerini işleyen îmâlâthâneler mevcuttur.
Ekonomisinin düzelmesi ve gelişmesinde Orta Amerika Ülkeleri Ortak Pazarına üye olması önemli tesir yapmıştır. Mâdenlerinden altın ve gümüş kayda değerdir. İhrâcâtında pamuk ve kahve önemli yer tutar. Öyle ki, ihrâcâtının % 90'ını kahve, kalanını ise pamuk, tütün ve diğer tarım ürünleri teşkil eder. İthâlâtında sanâyi ürünleri başta gelir. Ticâretini genellikle Amerika Birleşik Devletleri ile yapmaktadır.
Ulaşım: El Salvadorda başşehir ile güney doğuda Fonseca Körfezi şehirlerinden La Union; liman imkânları gittikçe artan bir şehir olan Acajutla ve Carabean Denizi kıyısındaki Potto Barrios şehri arasında demir yolları vardır. Pasifik kıyılarına yakın El Salvador'u doğudan batıya kadar kat eden Inter-Amerikan otobanı mevcuttur. Honduras veGuetamala'ya giden başka asfalt yolları da vardır. El Salvador'da uçaklar Tarnsportes Aéreos Centro-Americanos (TACA) tarafından işletilir.
