Klasik Türk musikisinin bütün devirlerdeki en büyük bestekarlarının en başta gelenlerindendir. Zaharya, aslen Rum'dur. Türk musikisine şaheserler veren bu büyük bestekarın doğum tarihi hakkında hiçbir yerde bir kayıt yoktur. Ölüm tarihi ise şüpheli olarak 1740? diye tahmin edilmektedir. Papadopulo Tarihi'nde:"Patrikhane baş mugannîsi Daniel'in ahbabı ve çağdaşıdır. Daniel, 1789'da öldüğüne göre, 1770 senesi musikişinaslanndanmış. Şu halde Zaharya'nın hayatım da bu tarihde aramak lazım gelir" diye yazılıdır. Buna karşılık, Hazîne-i Hassa Serkatibi Selahî Efendi'nin vakayînamesinde (günlüğünde) şu not vardır:
"4 Şevval 1150 Cumartesi günü (M. 25 Ocak 1738 Cumartesi) sahil saray-ı Topkapısına teşrif-i iclal olunup taşra hanende ve sazende kulların ve millet-i nasaradan Zaharya kefere hanendesinin kendi beste ettiği semaiyat ü bestelerden fasl olunup evatıf-ı celîle-i cihandarîleriyle mesrur buyurdu."
Aynı günlükde bir başka kayıt da şudur:
"5 Şevval 1150 Pazar günü (M. 26 Ocak 1738 Pazar) incili Kasrı'na teşrif olunup hanende mesfür, yani Zaharya ve Çuhacızade ve tanburî Yahudi huzur-ı hümayunda geh Segah, geh Hüseynî fasl ile tarab-engîz-i safa-bahş-ı devlet olmuşlardır.
Burada (tanburî Yahudi) diye bahsedilen musikişinasın (Mıısi) yani (tanburî haham Moşe Faro) olduğunu tahmin edilmektedir. Musi'nin ölümü 1770 yılındadır. Bu yazdığım notlardan bir netice çıkaracak olursak, Zaharya'nın olgunluk çağı da gözönüne alınarak (16807-1750?) yılları arasında yaşamış olduğunu, kesin olmasa da, söyleyebiliriz.
(28) Selahi Efendi'nin günlügündeki notların bugünkü dille açıklamasmı şöyle yapabiliriz:
"Padişah 25 Ocak 1738 cumartesi günü bütün kudretiyle Topkapı Sarayı'nı şereflendirmiş, dışarıdan, saray dışından hanende ve sazendelerle Hıristiyan olan hanende Zaharya'nm kendi beste ve semaîlerinden oluşan bir fasıl yapılmış ve padişah da yüce hükümdarlıgıyla onları, karşılık beklemeden memnun etmiş, sevindirmiştir."
"26 Ocak 1738 pazar günü incili Kasrı'nda adı geçen hanende, yani Zaharya ve Çuhacızade ye tanburî Yahudi bazen Segah, bazen Hüseynî fasılları ile coşarak padişaha neş'eli zamanlar geçirtmişlerdir."
Mesfür - Yazılmış, adı geçmiş. Bu kelime, hakaret görmesi icab eden, aşağılık kimseler, daha çok düşmanlar hakkında kullanılırdı. Zaharya hakkında böyle bir kelime kullanılması hayret vericidir.
Bu zat birçok da Rum türküleri yazmış ve (Efterpi) adlı bir kitap çıkarmıştır. Lakin (Kiryakos Tu Filokzenus)'un dediğine göre diğer musikişinaslar da bu eserleri kendilerine mal etmişlerdir. Her ne kadar (Efterpi) namındaki kitap (Teodorius Tokaifis) ve hanende (Stavraki) tarafından tercüme edilmişse de bunun hiçbir tarafında Zaharya ismine rastgelinmemiştir."
Zaharya'nın kiliseye ait bestelediği eserler, ayîn bittikten sonra, halk dağı-lırken okunan eserlerdir ve (Kalofonikus Irmus) adım taşırlar. Bestekar bu eserlerini Kilise notası ile yazmıştır.
Papadopulo Tarihi'nde, Zaharya'nın kilise musikisini patrikhane baş hanendesi Daniel'den öğrendiği, ayrıca bu değerli bestekarın Arap ve Acem musikileri hakkında da bilgi sahibi olduğu yazılıdır.
Çok üstün bestekarlığının yanı sıra zamanının ünlü hanendelerinden olan Zaharya, o devrin en karlı işlerinden biri olan kürk ticaretiye uğraşmıştır. Bu sebeple de hayatı büyük bir rahatlık içinde geçmiştir.
Hayatının sonlarına doğru ihtida etmiş (Müslüman olmuş) ve Mîr Cemil adını almıştır. Bazı eserlerinin üzerinde Cemil Bey diye yazılı olduğu da görülmüştür. Bu isimlerle kayıtlı eserlerin üslup bakımından Zaharya tarafından bestelenmiş olduğu kuvvet kazanmaktadır.
İstanbul'da vefat ettiği muhakkaktır. Ancak defnedildiği yer belli değildir
Kaynak:
Yılmaz Öztuna — Türk Musikisi Ansıklopedisi
