Pogos Paşa Nubaryan, 1851 yılında Mısır’ın önde gelen zengin bir ailesinde dünyaya geldi. Orta ve yüksek öğrenimini Avrupa’da tamamladı. 1870’li yılların sonlarında Mısır’da ulaşım alanında üst düzey devlet kademelerinde bulundu.
Balkan Savaşı yıllarında Katalikos V. Gevorg tarafından Ermeni Milli Heyeti’nin başına getirildi. Heyetin görevi, Avrupa devletlerinin gündemine Ermeni meselesini getirmekti. Heyet, Birinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında da görevini sürdürdü. 1916 yılında İngiliz ve Fransız diplomatlar Mark Sykes ve George Picot’la yaptığı görüşmeler sonucunda Anadolu’da, Filistin’de, Suriye’de yaşayan Ermenilerin İngiliz ve Fransızların yanında Türklere karşı savaşmasına karşılık Kilikya’nın özerkliği konusunda anlaşmaya varıldı.
Dünya Savaşı’nın öncesinde Türk hükümetinin nazırlık teklifini reddeden Pogos Nubar Paşa, özellikle Paris Barış Konferansı sırasında Antant devletlerinin yardımıyla “Bağımsız Ermenistan”ın kurulması için yoğun çaba harcadı. Ona göre “Ermeni meselesi, sadece Ermeni değil, ayrıca Avrupa meselesiydi de”. Savaş sonrasında uluslararası bir heyetle Kilikya’ya gelen Pogos Nubar Paşa, bölgedeki Ermenilerin Fransız lejyonlarında yer alması için çalışma yürüttü. O dönemde Tüm Ermeniler Katolikosu tarafından “gece ve gündüz büyük devletlerin kapılarında harcadığı emekten” dolayı özel bir nişana layık görüldü. Pogos Nubar Paşa’nın Avrupa’da bulunan Taşnak hükümetinin heyetiyle arası açıldı.
Ermenistan’ı temsil konusundaki rekabet, Taşnak hükümeti heyeti başkanı Agaronyan’ın Pogos Nubar Paşa hakkında çok ağır ifadelerin bulunduğu raporlar yazmasına dahi yol açtı. Avrupa’daki faaliyetleri, Bolşevik Ermeniler tarafından da çok sert bir dille eleştirilen Pogos Nubar Paşa, 1930 yılında hayatını kaybetti.
Bkz. Entsiklopediya “Armyanskiy Vopros”, Yerevan, 1991, s. 263; C. Kirakosyan, Zapadnaya Armeniya V Godı Pervoy Mirovoy Voynı, İzdatelstvo Yerevanskogo Universiteta, Yerevan, 1971, s. 125, 129; N. Z. Efendiyeva, Borba Turetskogo Naroda Protiv Frantsuzkih Okkupantov Na Yuge Anatolii (1919-1921 gg.), İzdatelstvo Akademii Nauk Azerbaycanskoy SSR, Baku, 1966, s. 80; Rusya Toplumsal Siyasal Tarih Devlet Arşivi (RGASPİ) fond 85 liste 14 dosya 110 yaprak 1; A. F. Myasnikyan, İzbrannıe Proizvedeniya, İzdatelstvo “Ayastan”, Yerevan, 1965, s. 379, 438 vd.; A. B. Karinyan, Ermeni Milliyetçi Akımları, Kaynak Yayınları, İstanbul, Nisan 2006, s. 91 vd, 98 vd.
