Mehmet İsmayıl, 1 Kasım 1939 yılında Kuzey Azerbaycan'ın Tovuz ilçesine bağlı Esrik köyünde doğdu. O daha duvardan tuta tuta ilk adımlarını atmaya başlamıştı ki, karşısına babası Mürşit Bey'i elinden alan İkinci Cihan Harbi çıktı ve annesi Gülzar Hanım'ım himayesinde büyüdü.
İlk ve orta öğrenimini köyde yapan Mehmet İsmayıl, 1964 yılında Azerbaycan Devlet Üniversitesi'ni bitirdikten sonra, 1975 yılında Moskova'da Maksim Gorki adına Dünya Edebiyatı Enstitü bitirdi. Daha çok erken yaşlarda çeşitli işlerde çalışmak durumunda kaldığından hayatı yakından tanımak fırsatı buldu:
1966-1973 yıllarında Azerbaycan Radyo-Televizyonunda büyük redaktörlük,1975-1983 yıllarında Cafer Cabbarlı Film Stüdyosunda baş redaktörlük görevlerinde bulundu.1983-1987 yılları arasında Işık Neşriyatı'nın Genel Müdürlüğünü yaptı.
1988 yılında yayın hayatına başlayan ve Azerbaycan halkının özgürlük ve demokrasi mücadelesinde büyük rol oynayan Gençlik Dergisi'nin kurucusu ve baş redaktörü oldu.300.000 tiraja ulaşan bu dergi, Rus tanklarının Azerbaycan'a girdiği günlerde kelleyi koltuğa alarak Vatan mücadelesine öncülük etti.
Daha Azerbaycan'da Latin alfabesine geçit karara bağlanmamıştan önce Azerbaycan öğrencileri için "Gençlik" Dergisinin bünyesinde tarihte ilk kez kendisinin hazırlamış olduğu "Alfabe" ve "Oku" ders kitaplarını 500.000 tirajla yayınlatıp kullanılmak için okullara
yaydırdı.
1986-1997 Yılları arasında Azerbaycan Yazarlar Birliğinin sekreteri olan şair,aynı zamanda Azerbaycan Cumhuriyeti Genc Yazarlar Edebî Birliğinin rehberi idi.Azerbaycan yazarlarının birkaç kuşağının sanatkar gibi olgunlaşması onun adı ile bağlıdır.
Halk harekatının öncülerinden olan şair, Azerbaycan'ın istiklâl mücadelesi verdiği o zor günlerde Azerbaycan Radyo-Televizyon Genel Müdürlüğünde bulundu ve halkın ruhuna tercüman oldu. 1993-1995 Yılları arasında Bakû Özel Tefekkür Üniversitesinde hocalık
yaptı.
1995-1996 yılında Türk Dil Kurumunun Sözlük Projesinde uzman olarak görev aldı. 1996 yılında Çanakkale'de 18 Mart Üniversitesinde öğretim üyesi olarak çalışmaya başladı.
1997 yılında Bakû Devlet Üniversitesinde Doktorasını savundu.1997 yılından doçentlik payesi alan Mehmet İsmayıl'ın gerek bir bilim, gerekse de bir sanat adamı gibi eserleri dünyanın 50 fazla diline aktarılarak yayınlanmıştır.
Dağlar adlı ilk şiiri,1956 yılında yayınlanan şairin, Ana elleri (1966),Dünyaya Bakıyorum (1969),Akşamlar,Sabahlar(1972),Söz Vaktinde Açılır(1976), Koymayın Dünyayı Adileşmeye (1978),Bahtıma Düşen Gün (1980),Daha Yaşamaya Değer (1981), Savaş ve Zafer (1983), Dünya Bizim Evimizdir (1984), Ümide Bağlı Kılıçlar (1986), Aman Teklik Elinden
(1989), Seçilmiş Eserleri (1992) Alfabe (Ders kitabı), (1992), Oku (Ders kitabı), 1992,Halk Türküleri (Çevri, tertip, önsöz), ( 1992). H. N. Atsız, Bozkurtlar (Çevirme ve Önsöz),( 1993), Yaş Altmışa Dayandı (İlmi araştırmalar toplusu) ,2000,Molla Penah Vâgif , Yaralı Turna, (2002) adlı kitapları vardır.
Bunların dışında,eserleri ellinin üzerinde dünya dillerine çevrilen şairin,Türkiye'de, Rusya'da ve Kazakistan'da on kitabı yayınlanmıştır.Bir bilim adamı ve sanatkar gibi otuzu aşkın ülkede
tertiplenen sempozyumlara, şiir festivallerine katılarak ülkesini temsil eden etmiştir. Kendisi de çeşitli ülke sanatçılarından bir çok eseri tercüme ederek Azerbaycan Türkçe'sine kazandırmıştır.
Bir sanatçı olarak Mehmet İsmayıl, 1969 yılında Azerbaycan Gazeteciler birliğince,Altın Kalem;1978 yılında Azerbaycan Gencler Birliği'nce,Gençlik;eski Sovyetler Birliği'nce, Ostrovski ödüllerine laik görülmüş ve Türkiye'de de gerekli ilgiyi gören ünlü şair, 1996
yılında Türkiye Diyanet Vakfı'nca her yıl Kutlu Doğum Haftası münasebetiyle düzenlenen şiir yarışmasının galibi oldu.Yine 1997 yılında Türkiye Yazarlar ve Sanatkarlar Vakfı'nca Türk Dünyasına Hizmet Ödülüyle mükafatlandırılmıştır.On beş kadar belgesel filmin
senaryosunu yazmış ve şiirlerinin bir çoğu müzisyenlerce bestelenmiştir.
