İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Başkanı Prof. Dr. M. Akif Aydın, ''İstanbul kadı sicilleri''nin (Osmanlı mahkeme defterleri), tarih araştırmalarında birinci el kaynaklar arasında yer aldığını belirtti. 40 ciltlik eser hazırladı.

İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Başkanı Prof. Dr. M. Akif Aydın, ''İstanbul kadı sicilleri''nin (Osmanlı mahkeme defterleri), tarih araştırmalarında birinci el kaynaklar arasında yer aldığını belirterek, ''Sur içi İstanbul'a, Üsküdar, Galata veya Eyüp'e ait mahkeme defterlerinden oluşan 40 ciltlik bir proje geliştirdik. Eserin ilk 15 cildi şu anda tamamlandı'' dedi.
Proje hakkında AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Prof. Dr. Aydın, Osmanlı Devleti'nin en önemli bilgi kaynaklarından birisinin Osmanlı mahkemelerinde tutulmuş defterler olduğunu belirterek, bu defterlerden 10 bin adedinin İstanbul mahkemelerine ait olduğunu ve bu defterlerin günümüze kadar geldiğini söyledi.

Aydın, ''İstanbul'un kadı sicilleri, tarih araştırmalarında birinci el kaynaklar arasında yer alıyor. İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti (AKB) Ajansı iş birliği ile İstanbul'un elimizde bulunan ilk defterlerinden başlayarak Sur içi İstanbul'a, Üsküdar, Galata veya Eyüp'e ait mahkeme defterlerinden oluşan 40 ciltlik bir proje geliştirdik. Ajansın iş birliği ile 30 cilt çıkaracağız. Eserin ilk 15 cildi şu anda tamamlandı. Geriye kalan 10 cildi de biz çıkaracağız'' dedi.

Bugüne kadar bu defterlerin birçok araştırmacı, tarihçi tarafından kullanıldığını dile getiren Aydın, şunları söyledi:

''Bu defterleri kullanmak için Osmanlıca okumak gerekiyordu. Uzmanlar, bu defterlerde aradığı hükmü bulabilmek için baştan sona hepsini okumak durumundaydı. Bunların indeksleri, fihristleri çıkmış değildi. Bu defterleri biz önce Latinize ettik. Çok geniş, bütün kelimeleri içine alan indekslerini çıkardık. Bu indeksleri CD halinde her kitapla birlikte veriyoruz. Böylece Türkiye içinde ve dışında Osmanlı araştırmalarına merak duyacak tüm bilim adamları, araştırmacılar hem bu defterlerin bulunduğu orijinal yerlerine gitme zahmetinden kurtulacak, hem de Osmanlıca okumayı bilmiyorlarsa bu problemi aşarak bu defterleri kullanabilecekler.''

Prof. Dr. Aydın, bu defterlerin, Osmanlı tarihi için son derece önemli bir bilgi kaynağı olduğunu belirterek, ''Çünkü Osmanlı'da kadı dediğimiz hakim, bugünkü anlamda yargıçlık yapmıyor. Mesela belediye başkanlarının bugün yaptığı birçok işleri yapıyor kadılar. Denetim işleri, bugün noterlerde yapılan alım satımlar, hukuki işlemler, akitler, evlenmeler, boşanmalar, miras taksimleri, kurulan vakıflar, vakıf senetleri bu defterlerde var. Çarşı pazar denetiminde karşılaşılan problemler, uygun olan olmayan ürünler bu defterlerde kayıtlı. Bu bakımdan Osmanlı mahkeme defterleri, Osmanlı sosyal tarihinin bir görüntüsü, birinci elden kaynağıdır'' şeklinde konuştu.

-''MÜSLÜMANLARLA GAYRİMÜSLİMLERİN İLİŞKİLERİ VAR DEFTERLERDE''-

Kadıların, o dönemde hem mahalli idareci hem bir yargıç hem de bir vergi müfettişi gibi birçok konumda çalıştığını ifade eden Aydın, şöyle konuştu:

''Defterleri okuyan bir kimse birçok çeşitli konunun mahkeme defterlerine intikal ettiğini görecek. Aradığınız her türlü bilgiyi bulabileceksiniz. Yani, Müslümanlarla Gayrimüslimlerin ilişkileri, ortaklıkları, anlaşmazlıkları, beraberlikleri, Gayrimüslimlerin toplum içindeki konumu gibi. İbadethaneden sosyal hayata kadar çok çeşitli bilgi var ki bu bilgi çeşitliliği okuyan herkesi çok şaşırtacaktır.

Mesela, Lale Dönemi'ne ait bir defterde 120 çeşit lale soğanının ismi ve her birisinin ayrı ayrı fiyatı var. Bugün en zengin çiçekçide 120 lale soğanını bulamazsınız. Mesela, sakatatçılar temiz satış yapmamışsa onun ihtarı ve cezası yazılmış. Meyve sebze satarken ölçü biriminde eksiklik varsa o görülmüş kayda geçirilmiş. O dönemle ilgili aklınıza gelen her şey var defterlerde.''

-''DEFTERLER, O ZAMANKİ SOSYAL TARİHİN RESMİ KAYITLARA GEÇMİŞ BİR FOTOĞRAFI''-

Bu defterlerin son derece önemli bir bilgi kaynağı olduğunu vurgulayan Aydın, ''Diğer bilgi kaynakları sübjektivite taşıyor. Mesela seyahatnameler. Bir insanın gözüyle olaya bakıyorsunuz. Halbuki bu defterler, o zamanki sosyal tarihin resmi kayıtlara geçmiş bir fotoğrafıdır. Bu defterleri karıştıran kimse Osmanlı araştırmacısı ise ister iktisat tarihi olsun, ister hukuk, ister siyasi tarih olsun, ister sosyal tarih, aradığı konuyla ilgili çok zengin kaynak bulabilir'' şeklinde konuştu.

Aydın, defterlerin tek tek incelenip Latinize edilerek bir eser haline getirilmesinin 4 yıllık bir proje olduğunu belirterek, eserin tamamlandığında senelerce kaynak olarak kullanılabileceğini anlattı.

Eserin tamamının basımı bittikten sonra, Türkiye'deki belli başlı ilim merkezlerine ve üniversitelerin kütüphanelerine karşılıksız olarak birer takım vereceklerini bildiren Aydın, ''Bu proje ticari bir amaçla yapılmadı. Tamamen ilmi amaçla yapıldı. Bundan satın almak isteyenler olabilir tabii ki. Bizim kütüphanemizde birtakım bulunacak zaten. İsteyen kullanabilir, ama üniversitelere vereceğiz. İsteyen araştırmacılar bu kaynaklara kolayca ulaşabilecekler'' dedi.

-15 CİLDİN LANSMANI DOLMABAHÇE SARAYI'NDA YAPILACAK-

Prof. Dr. M. Akif Aydın, tamamlanmış olan 15 cildin,20 Aralık Pazartesi günü Dolmabahçe Sarayı'nda düzenlenecek bir toplantıda lansmanının yapılacağını kaydederek, 30 cildin tamamının ise 2011 yılının Mayıs ayına kadar bitirileceğini söyledi.

Aydın, Osmanlı araştırmalarına merak duyan aydınlar için belgelerle ilgili açıklayıcı bilgileri içeren ''Kadı Sicillerinde İstanbul'' adlı bir de kitap hazırladıklarını belirterek, ''Böylece Osmanlı araştırmalarına duyulan ilgi artacak ve bu kaynaklarla daha fazla bilgi sahibi olunacak'' dedi.